Lafrans ak Ayiti: Pwoblèm memwa marande ak edikasyon kolonyal

Lafrans ak Ayiti: Pwoblèm memwa marande ak edikasyon kolonyal, teks Jacques Pierre

De dènye prezidan franse yo, Jacques Chirac ak Nicolas Sarkozy, epi prezidan franse ki sou pouvwa konnya, François Hollande, ta sanble swa soufri yon pwoblèm memwa, swa pa gen bonjan enfòmasyon sou reyalite lengwistik Ayiti, ansanm ak lyen istorik ki mare peyi sa a ak Lafrans.

Nan dat 31 oktòb 2014, prezidan franse a, M. Hollande deklare Franse se lang ki fè idantite pèp ayisyen an. Yon deklarasyon kon sa pa kadre ak reyalite lengwistik Ayiti ditou. Se nan anpil jimnastik pou yon ankèt serye ta rive jwenn 10% ayisyen ki ka byen esprime lide yo an franse nan diferan sitiyasyon kominikasyon (fòmèl ak enfòmèl).

Pou kontinye, prezidan Hollande deklare ke lang franse a dwe itilize kòm lang anseyman nan lise k ap konstwi yo. E se Franse ki pou anseye nan lise yo depi li posib, epi moun ki frankofòn yo ap vini apre...

Kontinye li tèks solid sa a, sou Potomitan

http://www.potomitan.info/ayiti/lafrans.php

JACQUES PIERRE ap fe TRAVAY SOLID sou KREYOL ak KILTI lan DUKE UNIVERSITY.
Sa MICHEL DEGRAFF ap fe lan TEKNOLOJI ,misye ap fe l lan KILTI.

Misye ak LAURENT DUBOIS konn envite de NEG tankou YVES DEJEAN,MICHEL DE GRAFF,JEAN CASIMIR kom "guest professor" lan DEPATMAN KREYOL DUKE UNIVERSITY.
An pasan ,LAURENT DUBOIS asosye misye se yon BLAN,yon ISTORYEN.
Kite m mete TEKS ke JACQUES PIERRE ekri an ,ke JAF bay adres li an ;paske li enpotan pou MOUN li l


Lafrans ak Ayiti:
Pwoblèm memwa marande ak edikasyon kolonyal

Jacques Pierre



De dènye prezidan franse yo, Jacques Chirac ak Nicolas Sarkozy, epi prezidan franse ki sou pouvwa konnya, François Hollande, ta sanble swa soufri yon pwoblèm memwa, swa pa gen bonjan enfòmasyon sou reyalite lengwistik Ayiti, ansanm ak lyen istorik ki mare peyi sa a ak Lafrans.

Nan dat 31 oktòb 2014, prezidan franse a, M. Hollande deklare Franse se lang ki fè idantite pèp ayisyen an. Yon deklarasyon kon sa pa kadre ak reyalite lengwistik Ayiti ditou. Se nan anpil jimnastik pou yon ankèt serye ta rive jwenn 10% ayisyen ki ka byen esprime lide yo an franse nan diferan sitiyasyon kominikasyon (fòmèl ak enfòmèl).

Pou kontinye, prezidan Hollande deklare ke lang franse a dwe itilize kòm lang anseyman nan lise k ap konstwi yo. E se Franse ki pou anseye nan lise yo depi li posib, epi moun ki frankofòn yo ap vini apre. Yon lòt fwa, deklarasyon sa a montre prezidan franse a pa enfòme sou reyalite Ayiti ditou. Ann Ayiti gen sèlman yon grenn lise franse ki rele “Lycée Alexandre Dumas” ki louvri pòt li depi nan lane 1978. Apre sa, tout lise ki gen ann Ayiti se lekòl piblik ki resevwa lajan nan men leta ayisyen pou yo fonksyonnen. Nan sans sa a, prezidan franse a pa gen dwa pou li di leta ayisyen ki lang pou li sèvi ak li kòm lang ansèyman nan lise yo.

Antan m kritike atitid prezidan franse a ki sanble tèt koupe ak yon enjerans nan zafè edikasyon peyi d Ayiti, fòk mwen rekonnèt pi fò Ayisyen ki resevwa yon edikasyon kolonyal pa gen yon lide ki depaman ak sa prezidan franse a di a. Pi devan, m ap gen pou m fè yon ti pale sou kote pwoblèm sa a soti.

Antouka, deklarasyon prezidan Hollande lan ki gen pou wè ak idantite pèp ayisyen an pwouve li wè Ayiti toujou nan yon loup kolonyal. Kidonk, se sèlman ti minorite Ayisyen ki te aprann an franse pou vin repwodui chema kolonyal la ki gen idantite. E se yo sèlman ki konte nan peyi a. Epi rès ayisyen yo ki pale kreyòl sèlman pa gen idantite. Se klè diskriminasyon lengwistik sa a ki egziste nan peyi a depi djab te kaporal se pwolonjman estrikti kolonyal la. Ki fè, majorite moun ki pa te gen opòtinite pou ale lekòl parèt tankou bèt sovaj nan je pi fò sila yo ki te jwenn yon edikasyon kolonyal (yon edikasyon ki vin fè pi fò nan nou konpòte nou tankou yon Simbi an de zo, yon kò ki pa fin gen nanm, yon kolon, bouwo ak pwòp frè ak sè nou yo, men dou kou mouton douvan desandan ansyen kolon ak okipan yo, epi pi fò nan nou pa fouti fè yonn lòt konfyans antan nou toujou pare pou mete po fig anba kanmarad nou).

Nan me 2011, prezidan Sarkozy fè yon gwo diskou nan okazyon Jounen Nasyonal pou komemore Abolisyon Lesklavaj la. Nan diskou sa a, li denonse ki jan lesklavaj se yon gwo peche. Prezidan Sarkozy site de twa dat nan diskou li a ki gen pou wè ak istwa tris peryòd sa a. Nan tout dat prezidan an site yo, se dat lendepandans peyi d Ayiti sèlman ki pa kòrèk. Prezidan Sarkozy deklare Ayiti te endepandan 1ye jiyè 1804. Li enpòtan pou nou poze tèt nou kesyon sa a; ki jan fè moun k ap ekri diskou pou prezidan franse a pa konn dat lendepandans peyi d Ayiti? Epitou, ki jan fè prezidan an li-menm pa wè erè sa a?
Yon senmenn apre, m te ekri prezidans franse a pou m siyale yo erè a. Nan yon lèt (referans:SCP/CdO/E041542) ki date 1ye jen 2011, e ki pote siyati M. Guillaume Lambert, prezidans franse a fè m konnen yo konprann remak mwen an. Men, pandan tout rès manda prezidan Sarkozy a, diskou a pral rete sou sit prezidans franse a ak dat 1ye jiyè 1804 la.

Dènye kou ki touye koukou a, nan mwa mas 2000, ansyen prezidan franse, Chirac deklare ke Ayiti pa te janm vreman yon koloni franse. Nou-menm Ayisyen, nou t ap kontan anpil si peyi nou pa te janm yon koloni. Men, nou pa ka pase listwa anba pye, ale wè pou nou ta chanje sikonstans yo tankou prezidan Chirac te vle fè a. Anpil istoryen ayisyen kou etranje bay bonjan prèv ki montre Sendomeng, ki jodi a rele Ayiti, se te yon koloni franse. Tout egzanp sa yo demontre 3 prezidan franse sa yo gen swa yon memwa paswa, swa yon volonte pou efase Ayiti nan imajinè yo.

Ann fè yon ti tounen sou koze idantite a, nou-menm ayisyen nou pa ta dwe janm bouke fè tout pèp sou latè beni konnen ke se Kreyòl ki idantite nou tout bon vre. Li lè pou edikatè ayisyen yo mete tèt yo ansanm pou travay sou yon kourikouloum ki chita sou kilti ak lang rasin nou pou remanbre sosyete a ki fin demanbre. Si se pa sa, n ap toujou gen yon sistèm lekòl k ap fè pi fò Ayisyen tounen fotokopi franse. Kon sa, n ap toujou pare pou nou defann franse ak valè Lafrans antan n ap pase tout sa ki reprezante Ayiti dèyè do.

Nan dat 6 mas 2014, sou chenn televizyon franse TV5, yon jounalis franse ki rele Xavier Lambrechts te mande prezidan ayisyen an, M. Michel Joseph Martelly: ki sa ki esplike Ayiti pa pale angle lè w konsidere jan li pre Miyami? M te panse prezidan an t apral fè yon ti rale sou istwa Ayiti ak Lafrans pou l montre jounalis la ki wòl kolonizasyon te jwe nan toufe lang lokal yo pou favorize lang kolon yo.

Malerezman, prezidan an reponn kon sa “Sa ki kapab etone w, ann Ayiti nou pale franse”. Jounalis la di prezidan an ke ann Ayiti yo pale kreyòl ak franse. Prezidan an bay jounalis la yon ri jòn, epi li admèt ke yo pale kreyòl ann Ayiti. Nan entèvyou sa a, prezidan an di franse se lang ofisyèl peyi a pandan plizyè fwa. Men, li pa janm site kreyòl kòm lang ofisyèl tou. Epi, prezidan an deklare ke lang franse a ap pèdi teren ann Ayiti akoz Lafrans pa prezan ase nan peyi Ayiti.

Egzanp sa a demontre nou ki jan yon edikasyon kolonyal kapab koukouman lespri pi fò moun ki ale lekòl, kit yo inivèsite, kit yo pa inivèsite, nan fè yo repete pawòl san nanm. Nan yon atik ki rele “LANG NOU AK NOU” ki te pibliye nan mwa fevriye 2002 nan Jounal Bon Nouvèl, M. Lemèt Zefi, ki se yon lengwis, te ranmase yon ekip pawòl san nanm ki soti nan bouch ansyen prezidan ayisyen, ansyen minis, ak gwo ekriven ayisyen ki ta vle fè kwè kreyòl pa yon lang tout bon vre. M envite nou al li atik sa a pou nou ka konstate nou-menm dega yon edikasyon kolonyal kapab koze.

Tout lang kapab fè lasyans, se moun ki pale lang lan, espesyalman entelektyèl yo, ki pou deside fè lasyans nan lang lan paske okenn lang pa janm devlope tèt li pou kont li.

Nou pa dwe bliye prezidan Martelly te batay anpil pou franse vin tounen yon lang travay nan CARICOM. Tankou nou te di sa deja, zatrap Edikasyon kolonyal la fè anpil ayisyen kwè franse se mak fabrik yo. Kon sa, je yo sèlman fikse sou akademi franse, biwo frankofoni anvan yo wè tout sa ki gen arevwa ak Kreyòl. Nan dat 4 desanm 2014 la, Prezidan Martelly chwazi pa patisipe nan seremoni enstalasyon 33 premye akademisyen kreyòl yo, e jouk jounen jodi a, pèsonn pa konnen vre rezon an. Prezidan an sèlman voye yon mesaj twitè “Mwen salye lansman Akademi Kreyòl Ayisyen an ak jefò kap fèt pou mete lang kreyòl la kanpe djanm”.

Poto prezidan an bay akademisyen kreyòl yo se pwolonjman mank volonte li te montre depi lè li te dwe siyen dekrè ki pou kreye Akademi Kreyòl la. Se nan yon kontèks politik chaje ak revandikasyon, prezidan an te blije siyen dekrè a pami yon ekip lòt revandikasyon sosyal ak politik. Antouka, prezidan an siyen li, e se byen pou vansman lang kreyòl la. Konnya, boul la nan pye manm Akademi Kreyòl yo.

Pou listwa ak laverite, nou dwe di gen plizyè prezidan anvan ki pa te janm siyen dekrè sa a tou. Anwetan prezidan pwovizwa yo ki kapab di manda yo te genyen an se te sèlman òganize eleksyon, prezidan ki te rive fini manda yo, e sa ki te rive fè mwatye nan manda yo pa te montre okenn volonte pou yo mete Akademi Kreyòl la sou pye. Kidonk, edikasyon kolonyal la nan yon sans oswa nan yon lòt afekte yo tou.

Petèt kèk moun kapab di kontèks politik yo pa menm pou tout prezidan yo. Men, kesyon nou dwe poze tèt nou: pou ki sa fòk toujou gen yon batay chak fwa pou lang kreyòl nou an, ki se nam nou, fè yon pa?

Se klè yon moun pa ka etidye revolisyon ayisyen an antan li fèmen je li sou Lafrans. E se menm jan an tou, yon moun pa kapab byen analize premye pa Lafrans fè nan devlòpman ekonomik li san li pa konsidere tout sa Lafrans te pwofite sou do Sendomeng, ki jounen jodi a rele Ayiti, apre mas esklav yo kase chenn kolonizasyon an. Se enpòtan pou ofisyèl franse yo byen enfòme yo sou reyalite Ayiti pase pou yo kache laverite istorik. Tankou pwovèb kreyòl la di “kache laverite se antere dlo”. Ayiti pa dwe sèlman parèt nan je ofisyèl franse yo tankou yon pyon nan Karayib la pou fè mouvman frankofoni a mache.

Pou fini, ofisyèl ayisyen yo dwe konprann objektif prensipal yon sistèm edikasyon pa ta dwe sèlman chita sou aprann franse oswa lang. Ayisyen dwe gen posiblite pou aprann nan lang matènèl yo, epi aprann lòt lang k ap pèmèt yo konpetitif sou mache ekonomik lan. Men, pi bon fason pou Ayisyen rive ranmase bonjan konesans nan nouvo lang y ap gen pou aprann yo, se lè yo fin gen yon fondasyon beton nan lang matènèl yo. Kon sa, y ap rive devlope kapasite kritik ki djanm k ap pèmèt yo divòse ak koze pakèmann nan.

Sous
•Ak Kòlòk Entènasyonal sou Akademi Kreyòl Ayisyen an. (26-29 oktòb 2011). Port-au-Prince: Éditions de l’Université d’État d’Haïti.

•Barthet, Elise. La France a oublié Haiti. (17.02. 2010). France. Le Monde.

•Casimir, Jean. ◦ (2004). Pa Bliye 1804/Souviens toi de 1804. Port-au-Prince: Fondasyon konesans ak Libète.
◦(2009). L’interminable dialogue de sourds”. Port-au-Prince: Editions de l’Université d’Etat d’Haïti


•Discours de Nicolas Sarkozy, Président de la République, à l’occasion de la journée nationale des mémoires de la traite, de l’esclavage et de leurs abolitions, le 10 mai 2011.

•Discours de Joseph Michel Martelly, Président de la République d’Haïti – StKitts Et Nevis, le 1er juillet 2011.

•DeGraff, Michel. (20 mas 2014). Inisyasiv MIT-Ayiti a ap kore yonedikasyon san baryè. Port-au-Prince: Le Nouvelliste.

apa li papa. francofou yo dwe li sa Me Pierre ekri la Se pa ni mwen ni  Joel ki ekri teks saa non . se pa nou sel ki rekonet fok w metrise lang maternel w byen anvan ou ka aprann yon lot lang etranje e serten konsep syantifik fasilman..Yon moun ki te tande diskou Sakorzy te fè sou esklavaj la e ki gen la frans rekonesans se yon analfabet politik e ekonomik.

ROZO;

Ayisyen ki lan sevis pwisans anti-AYISYEN an la FRANS se yo ki kontwole KOMINIKASYON ann AYITI.

Gen de NEG mwen konn tande sou RADYO ann AYITI ;yo pi pro FRANSE ke MOUN ou ka rele FRANSE lan ZILE MATINIK ak GWADLOUP yo pa egzanp.
Neg sa yo,MATINIKE yo, ap goumen pou yon IDANTITE ki pa menm ak sa ki lan EKZAGON lan ,jan yo rele l lan.

MWEN si ke si yo te nonmen yon MATINIKE tankou RAPAHAEL CONFIANT lan AKADEMI FRANSE an ,majorite MATINIKE pa t ap bat BRAVO menm jan ak sila ki kontwole ENFOMASYON an ,ann AYITI te bat BRAVO le yo te nonmen LAFERRIERE.

JACQUES PIERRE ,se yon ENTELEKTYEL ,YON SYANTIS ki an CHAJ sa yo rele KREYOL LAB lan, lan DUKE UNIVERSITY.
DUKE sou LIS 10 pi GRAN INIVESITE sou PLANET lan.
Ou ka remake ke le misye ekri gouvenman FRANSE an ;sitou pou ere ke yo fe le yo di ke AYITI te pran ENDEPANDANS an JIYE 2004;yo te reponn li.
Tankou GRANMOUN yo te konn di "MISYE PA NENPOT KI"
Youn lan ti pasaj-mesaj li voye ba MAZENFLEN yo:

Antouka, deklarasyon prezidan Hollande lan ki gen pou wè ak idantite pèp ayisyen an pwouve li wè Ayiti toujou nan yon loup kolonyal. Kidonk, se sèlman ti minorite Ayisyen ki te aprann an franse pou vin repwodui chema kolonyal la ki gen idantite. E se yo sèlman ki konte nan peyi a. Epi rès ayisyen yo ki pale kreyòl sèlman pa gen idantite. Se klè diskriminasyon lengwistik sa a ki egziste nan peyi a depi djab te kaporal se pwolonjman estrikti kolonyal la. Ki fè, majorite moun ki pa te gen opòtinite pou ale lekòl parèt tankou bèt sovaj nan je pi fò sila yo ki te jwenn yon edikasyon kolonyal (yon edikasyon ki vin fè pi fò nan nou konpòte nou tankou yon Simbi an de zo, yon kò ki pa fin gen nanm, yon kolon, bouwo ak pwòp frè ak sè nou yo, men dou kou mouton douvan desandan ansyen kolon ak okipan yo, epi pi fò nan nou pa fouti fè yonn lòt konfyans antan nou toujou pare pou mete po fig anba kanmarad nou).

Misye fè m sonje let Dr Rosalvo bobo te ekri swa dizan sa nou rele "elit ayisyen" an.