Cours de créole et d'histoire d'haiti à l'Université de Sherbrooke

Cliquer ici pour plus d'informations.

http://www.usherbrooke.ca/flsh/accueil/evenements/evenements-details/e/13752/

http://www.usherbrooke.ca/



http://www.googlesyndicatedsearch.com/u/usherbrooke?hl=fr&ie=ISO-8859-1&q=histoire+d%27haiti&btnG=Rechercher


http://www.radio-canada.ca/audio-video/pop.shtml#urlMedia=http://www.radio-canada.ca/Medianet/2010/CBF/CestBienMeilleurLeMatin201012220635_1.asx

WI MARC

Yon frankofil tankou w ;tande sa pwofesè LE GLAUNEC ap di ;lè misye ap pale de ""l'importance du CREOLE dans la reconstruction""

Ayisyen pa konnen kouman ,apre lendepandans yo te vin enpoze lang FRANSE an,ann AYITI.Genyen yon pwofesè lan INIVÈSITE KALIFONI ki ekri sou sa.
Youn lan kòz bagay sa a se ABBE GREGOIRE;m ap mande m si DESSALINES pa t mouri ,si yo t ap ka enpoze lang FRANSE an.






''

Men li Universite etranje ap anseye lang ayisyen ke nou meprise lakay nou.mwen sonje mwen te genyen yon profesè nan misyon naval ki te an ayiti se te yon ameriken ki te mandem poukisa ayisyen genyen yon bel lang konsa epi se lang lot moun ki lang ofisyel nan peyi ya?se te nan ane 1961.Ameriken saa te pale kreyol ak franse trè byen men li te pi renmen kreyol e mwen kwè jiska presan li renmen pale kreyol.tou tan nou pa renmen sa ki pa nou nou pap janm fè yon pa an avan.

Mwen tojou pense ke kesyon lang sa'a se yon fo pwoblem li ye! Mwen se yon pwofese bileng sa vledi ke mwen pase ekzamen pou ansegne an franse, kreyol aysien an, ak angle tou kan menme! Mwne pense ke mwen genyen yon seten otorite pou'm di ke kesyon lang sa'a se youn fo pwoblem kote politik vinn marye ak prejije kiltirel ki ap genyen anyen pou we ak lang kreyol la!

Konsa tou mwen pa vle ale nan ekstremism kote nan defans lang kreyol pou noufemen pot a tout lot lang. Lang franse se youn eritaj enpotan pou aysien, pendan ke nap voye kreyol monte, montre timoun yo pale e ekri e pense nan lang manman yo ak papa yo, nou ka montre yo aple franse, espayol, angle e mwen ka menm ajoute chinwa! Nan epok mondyalizasyon an, plis lang ke ou konnen se pi byen ame ke ou ye! Tout timoun anvan yo genyen 13 zan ka aprann 5 jiska 10 lang san pwoblem.

Kreyol se oyun bel lang, kreyol se youn lang ki rich, se youn lang tankou tout lang men li bezwen sipo ak envestisman peyi'a demoyen pou lot kote ka rive non selman renmen men sevi ak li tankou tout lot lang! Sa fe deja 10 a 15 zan depi lang kreyol ayisien tap anseye nan inivesite Ozetazini, plis pase 30 tan depi genyen ansegnman lang sa'a nan enstiti aysiano ameriken pou etranje sitou! Genyen grae, diksyone, labib ak anpil bel ekri ki ekziste an Kreyol Ayisien an. Kidonk lang nan pa malad, li pa bezwen moun fe apoloji li se aysien selman ki pou pi byen edike!

Depi gen diskisyon sou pwoblèm lang ann AYITI gen yon seri de moun ki pa p manke pou yo di ke pwoblèm lang lan se yon ""fo pwoblèm"".
Se tankou yon plak ki grave ;y ap di w ke franse mal anseye ann AYITI ,pa gen ase pwofese franse e patati e patata.
LE GLAUNEC di bagay sa a se yon pwoblèm politik;se sa li toujou ye.

Apre lendepandans ,moun ki te konn degaje yo an franse yo ,te konsidere sa kòm yon avantaj ;se yon bagay yo konnen e lòt yo pa konnen ;se yon diferansyasyon.
Mwen sonje yon tèks Dr FREEMAN (Inivèsite KANSAS) te ekri ;misye te di lè li ale ann AYITI pou l wè lekòl fèt an franse ;li pa ka genyen okenn eksplikasyon pou sa.
Nèg yo pa rann yo kont ;ke menmsi yon peyi tankou LA FRANS t a voye 1000 pwofese franse ann AYITI;sa pa t ap ase pou fè ayisyen pale franse.

Bonn ane Joel!

Se youn nouvel ane ki paret, an nou pale diferaman! Si ou li sam ekri epi ou t li sa w ekrinou pa two diferan! Si se youn pwoblem politik se pa yon pwoblem de lang vreman, sa noudako sou li. ade ben nan peyi'a tout moun pale kreyol jodya menm nan pi ro nivo. Tou lekol ki nan eyi'a eksepte lekol "etranje" yo anseye kreyol nan nivo ekriti, lekti e menm literati. Anpil liv de kalite radwi an kreyol, tout radyo genyen emisyon keyol, legliz fe mes ak svis an kreyol. Sa vle di lang nan pa genyen pwoblem se nan nivo prestij nou akode ak lang nan. Tout recheche deja demontre ke tout moun aprann pi byen e pi vit nan lang matene li se sak fe anpil peyi etranje tankou Jamayk, Bahamas, NY, Canada komanse anseye ayisien ki refijye lakay yo nan lang kreyol. Donk moun ki kontinye ap desann ou kritike kreyol kom lang se yon fo poblem.

Ak avans ki ft nan teknoloji nou pa bezwen 1000 ni 2000 pwofese franse. Nan lekol ke nap irije ann Hayti nou anseye lang franse a timoun gras ak yon seri de lojisyel ki pemet yo pale nan menm nvo ak ti franse ki an Frans. An fe lojisyel sa yo pemet ansye plis pase 190 lang etranje san twop traka.

Si Aysien kontinye ap sevi ak frans kom zam politikm barye pou bare pov rive genyen akse ak reosus peyi'a se pa yon pwoblem lang men yon strateji po mete barikad pou peyi'a pa vanse e pou yo ka kontinye lonje bwa long bay pep la kenbe!

Men fok ou dako tou genyen moun ki ap kritike franse se paske li difisil pou yo pou gnyen youn komandlang nan, kote yo pa pwan tan pou aprann lang nan epi yap joure! Knsa tou genyen moun ki rayi tout sa ki franse menm kan rev yo se ale rete an Frans youn jou. FOk ou dako anpil ayisien konpleks nan desisyon yo!

dilibon a écrit:Bonn ane Joel!



Si Aysien kontinye ap sevi ak frans kom zam politikm barye pou bare pov rive genyen akse ak reosus peyi'a se pa yon pwoblem lang men yon strateji po mete barikad pou peyi'a pa vanse e pou yo ka kontinye lonje bwa long bay pep la kenbe!

Men fok ou dako tou genyen moun ki ap kritike franse se paske li difisil pou yo pou gnyen youn komandlang nan, kote yo pa pwan tan pou aprann lang nan epi yap joure! Knsa tou genyen moun ki rayi tout sa ki franse menm kan rev yo se ale rete an Frans youn jou. FOk ou dako anpil ayisien konpleks nan desisyon yo!

[b]

Ou konprann se konsa nèg ap chanje si se pa, pa la fòs dè choz?
Se rezon sa a mwen bat bravo lè franse ap voye KREYOLIS ann AYITI;mwen te toujou lan opinyon ke se lè franse yo bay lang KREYÒL lan yon sèten prestij ,ke yon seri de nèg ap deziste;menm lè sa a;paske gen yon seri de nèg lan peyi an,tèt yo di ;e se yomenm ki o kòmand lan peyi an.
Tout agiman mesye yo te konn fè yo pa kenbe ankò;yo te konn di w ke KREYÒL lan ap izole n;jiskounye an ou jwenn nèg ki ap fè agiman sa a.
Ou gen dwa ale sou GOOGLETRANSLATE.COM;ou klike e ou tradwi paj lan an KREYÒL ;ke se swa PANYÒL,PÒTIGÈ,ANGLE ,SWAHILI,URDU,RIS elt..
Ou jis klike e paj lan an KREYÒL.KREYÒL lan yon tijan rèk ,men li ap amelyore de jou an jou.
Pou mwenmenm ,zafè LA FRANS pa gen okenn fasinasyon pou mwen.M ap li yon bon liv ann ANGLE ou an FRANSE ,menm an PANYÒL;men tout egal pou mwen.

Mwen pa rive konpwann tout sa ke ou di la, men mwen konnen depi mwen tre jenn mwen te toujou yon defanse lang kreyol pendan ke mwen tap eseye aprann e metrize lot lang etranje. Mwen reyalis, li kle nan peyi Dayiti tout piblikasyon sou travay ki ap mande moun toujou mande pou yo pale lot lang byen swa angle ou panyol sitou kounyea la. Anpil jenn ale Sen Domeng kote yo fe 6 mwa ap aprann espayol ak nenpot ti bagay sou konpite epi yo konn tonbe sou youn bel job nan kek ONG.

Mwen fek sot ede youn ti kouzen jwenn youn job nan leta NY kote lap travay nan ede ayisien ki fek vini ki pale kreyol selman jwenn enfomasyon enpotan pou yo ka enstale isit! Sa vle di kreyol enpotan. Men pou mwen fran ak ou si nou kanpe sou kreyol selman sa ka izile nou vre. Se sak fe mwen mande pou enklsyon lot lang etranje nan curriculum nan. Menm jan Lachinn komanse fe depi 5 kan kote yo divize peyi yo pa zonn kote tout chinwa ap pale lang yo ak tout lot koule lang nan zonn yo men fok yo spesyalize yo nan anpil lang etranje. Genyen zonn ki fonse edikasyon sou franse, lot sou angle, lot sou alman ak lot lang toujou san ke lang chinwa ak zonn azyatik yo pa pedi ni prestij ni enpotans. Koman non? Nou ka fe'l tou. Daye genyen moun ki pense ke Kreyol Aysien an fasil. Le lang sa ekri byen, pale byen, rantre nan literati ak zev atistik genyen moun ki konn pense se franse e ki konn pa rive konprnan tout imajri!

Mwen pa gen anyen kont okenn lang;mwen kont lit aryègad nèg kontinye ap mennen kont KREYÒL lan.
Bagay yo pa fè sans ;men yo kontinye ap di yo.

Wi ,fò k ti ayisyen aprann lòt lang men ti ayisyen pase twòp tan ap aprann franse.Nou pase plis tan ap aprann franse ke franse an FRANS yo.
T-NEG ak MARC ale lekòl segondè lan yon peyi frankofòn ;mande yo si yo pase tan yo ap aprann de RACINE,CORNEILLE VOLTAIRE ,ROMANTIQUES elt..

Se sèlman mwens ke 10% ti franse ki konpoze an literati franse lan ekzamen BAKALOREYA.

Mwen pou ti ayisyen aprann yon lang etranje depi matènèl,franse kapab youn ladan yo ;men se pa obligatwa.
AYITI pa izole aktyèlman ak LANG KREYÒL ,si w pa sezi sa m ap di an ;mwen vle di ke yon ti ayisyen gen dwa aksede tout lang enpòtan sou tè an ak GOOGLETRANSLATE.COM.
SE YON BAGAY RELATIVMAN NÈF.
KREYÒL PA FASIL;tout lang gen difikilte pa yo ;men yon bagay ki sèten ,gramè KREYÒL lan pi fasil ke pa FRANSE an.
Se franse yomenm ki ap plenyen ,jan FRANSE difisil ,yo di se yon lang ki mande omwens 10 zan pou sezi tout nyans li.
Alòs poukisa pou nou chwazi tout maltèt sa a ;timoun yo gen dwa pran tan yo pou yo aprann lòt matyè lekòl.

Mwenmenm nan koze Kreyòl sa a, mwen refize "plenyen" (kondi Wozo). Moun k ap aji, se pou yo kontinye aji pou pwodui bon zouti an Kreyòl, kit se literati, kit se zèv syantifik, kit se dokiman ofisyèl, kit se nan sektè prive, kit se prèch pè, pastè, lektè layik....kit se tradiksyon otomatik sou google, kit se wikipedya elatriye...

Anpil moun ap kontan tande inivèsite Sherbrooke ap bay kou kreyòl. Men, sa pa anyen ki nouvo, inivèsite Ozetazini ap bay kou Kreyòl depi dikdantan. Dokiman yon dividal vil ak Eta disponib an bon jan Kreyol....se pa sa ki pra l fè koze a brennen vre nan mitan noumenm Ayisyen. Pou laplipa moun kontanman sa a pap depase nivo primè reyaksyon yon bègwè ki ta rele "adye wo! gade jan blan an pale Kreyòl!"

Epi, epi , epi anyen! Depite Ayisyen fenk kare radote franse mawon nan lachanm. Dokiman ofisyèl peyi a fenk kare pwodui ann Angle ak Espanyol anvan yo disponib nan sèl lang TOUT Ayisyen konprann lan.

Se aksyon konsekan sèlman ki ka FÒSE sa chanje!

Jaf

Men nou pa dwe minimise desisyon saa .yon nan rezon neg ki kont kreyol yo bay se pase kreyol pral izole nou .byen ke se manti.Alò tou tan kreyol la ap vale teren nan lot peyi tou tan snob yo a konprann kreyol se yon lang tankou tout lang se nou ki pou fè li evolye tankou tout lot lang ap evolye chak jou.Mwen map toujou aplodi tout moun ki ba kreyol la jaret.se sak fè mwen toujou ap pale de yon revolutyon kiltirel ki pou fet an ayiti e pou sa fet se nan lang nou pale e ekri li dwe komanse .Mwen pa fanatik Aristide non men mwen dwe rann li omaj saa se li ki ofisyalise lang ke ayisyen pale ya.te genyen yon paket neg yo di ki fò e ki te menm di yo pa pale kreyol men lè w tande yap pale franseuuu san papye yo esite sou chak mo yap pwononse.