Bienvenue sur Wikipedia, version creole

Je vous souhaite la bienvenue sur le site de Wikipedia en creole

Pour ceux qui ne savent pas ce qu'est Wikipedia:

Wikipedia se yon ansiklopedi lib ki egziste nan divès lang. Nan vèsyon ayisyen sa a, n ap travay sou 7,015 atik.

Bonne lecture!

http://ht.wikipedia.org

Bravo.Men bon bagay.Ya bouke di kreyol pa lang.

San Malis,

Moun ki kontinye ap di ke kreyòl pa lang,se moun ki nan lang kreyòl lan yo rele "primè",se yon bann inyoran.

Epi pou moun ki enterese,Dr YVES DEJEAN ap sou Radyo Kiskeya demen.
Yves Déjean koumanse ap rantre nan laj ,fòk misye gen omwens 75 zan.
Pwofite tande misye ,anvan enperatif byolojik lan montre l;byen ke pou bonè peyi Dayiti nou ta swete ke misye fè omwens 20 an ak nou ankò.
Emisyon an,se demendimanch lan ,a 8 è di maten!

gwotoro, gen bagay fok neg yo rekonet, kreyol la abzobe prefiks greko-romen pou langaj edike yo.
nou pap ekri teyoloji, nou ap ekri "theoloji"
nou pap ekri " sikoloji", nou ap ekri "psycholoji".

Observer,

Je ne comprends pas trop le sens de votre derniere intervention.

Et si je me rappelle bien, on ecrirait bien "sikoloji" et non "psycholoji", parce que "psy" n'existe pas dans la grammaire creole.

A verifier parce que mes cours de creole datent de loin. Je fais partie de la premiere generation d'eleves haitiens a a avoir eu des cours de creole lors du cycle primaire (en 1987-1988) par une institutrice un peu avant-gardiste (la folie du creole commencait a peine, on venait de se debarasser de la dictature...).

paske mwen te ale sou wikipedia, mwen gentan ekri 2 atik kout sou archeoloji ak filozofi.
sa mwen te vle di seke paske kreyol la gen yon afinite etwat ak lang fransez, e ke nan tout lang ki baze sou strikti indo-eropeyenn yo, yo genbe etymoloji greko-latin pou tem syentifik yo.
le mwen ale, mwen we yo ekri " sikoloji olye de psycholoji", teoloji olye de "theoloji", nou dwe fe esepsyon nan tem syentifik yo menm jan ak lot yo.
nan sans le yon moun kom prefiks, lap ka byen fasil rekonet de ki sa yon tem relye.
wi li pa egziste nan grame kreyol, pou lang syentifik la fok nou an ako avek lot lang indo-eropeyenn yo.
tout mesye yo tankou franck etienne ak michel degraff di ke fok nou genbe prefik greko-romen nan langaj syentifik kreyol la.

pou we inpotans kenbe prefix greco-romen lan, nan nou fe yon analoji :
an nou imajine yon moun ki soti nan lot planet, ki aprann kreyol san ke li pa apran franse, si li pa apran prefiks grekoromen yo, li pap ka seseman fe koneksyon an biyoloji ak biyochimi. paske pa gen aryen nan lang ki di ke tout mo ki gen kat premye let yo an komen toujou konekte.
se jan de pwoblem sa yo nap rankontre.
moun nan domen syentifik yo pap ka antisipe sifikasyon tem syentifik yo sanke yo pa gen familyarite ak franse a priori.
se pou tet sa, li inpotan pou odopte prefiks greko-romen yo ak etymoloji romenn lan pou tem syentifik yo.

Ok,

Vous discutez d'une question qui me depasse un peu je dois avouer.

Il faudrait voir avec des specialistes de la langue creole.

Mais, c'est une question qui a une certaine importance.

Si quelqu'un connait un specialiste de la langue creole qui pourrait donner son avis egalement sur la question, encouragez le a ecrire un article sur la question s'il vous plait (a moins bien sur que vous, Observer Keen, soyez un specialiste du creole)...

mwen pa yon espesyalis nan lang, men mwen se yon lojisyen apanti. mwen ka antisipe yon pwoblem syentifik ki baze sou lojik sanke mwen pa yon lingwis.
eske ou li atik mwen ekri yo!!!
yonn sou filozofi, yonn sou seksyalite, lot la sou archeoloji???

si nou ekri, biyoloji, nou pap ka itilize prefiks la pou montre kote disiplin lan sitou.
gen yon aparan paradox nan ka--- nou panse ke si nou ekri biyoloji, ak biyochimi, se detashe nap detashe kreyol la de franse, an reyalite se fe nap fe langaj syentifik an kreyol la depann de franse; setadi pou yon moun we koneksyon ant biyochimi ak biyoloji, fok li ta konprann definisyon yo an franse avan. setadi, si moun ki aprann kreyol sanke li pa konnen franse, li pap neseman we koneksyon ant biyochimi ak biyoloji; men si an reyalite nou asepte prefiks greko-romen yo menm jan ak tout lang yo, yon moun edike an kreyol ap we koneksyon an bioloji ak biochimi sanke li pa neseman gen akse a franse apriori.
panse sou sa mwen di la, wap we rezonman an, ou pa bezwen yon ekspe, analize sa mwen an byen wap rayalize sa map agimante ya.

Kom apranti kreyolis tankou mwen ki sa ou fè ak reg ki di 2 vwayel pa rankontre an kreyol la. Mwen konnen tout reg genyen ekseptyon.menm jan moun la ka konprann bio si li konnen reg gramè kreyol lap konprann poukisa nou ekri byo o lye de bio.Epi genyen yon moun ki te fèm yon ti repwosh li di ke mwen pa respekte lang kreyol ak gramè kreyol ase tankou mwen respekte gramè franse ya, mwen te dako ,mwen kwè nou tout dwe fè yon ti jefo pou nou ekri kreyol byen menm jan nou fè jefo pou nou ekri franse byen,paske genyen anpil moun tankou mwen ki pat genyen shans aprann li e ekri kreyol ki se sou moun ki ekri li byen ke yo ap aprann kreyol.

Genyen yon pitit mwen ki fè tout klass li an ayiti ki te vinn pase kek jou ak mwen semenn saa ki di ke li genyen difikilte li e ekri kreyol ki jan fè mwen ekri e konprann kreyol mwen di li lè ou renmen sa ki pa w ou fè jefo pou apresye li.

li ap yon esepsyon menm jan tout lang fe esepsyon pou prefiks greko-romen yo.
le lot lang yo ap intwodi tem syentifik yo, lingwist yo reyalize ke si yo bezwen fe langaj syentifk yo wa pi asesib ak klas edike ya, fok yo pran strikti etymolojik greko-romenn ki deja etabli ya.
reg la ap tout rete wi, men nan ka diplisin ki gen etymoloji greko-romen, reg la ap fe espsyon.
si e pa sa nap li difisil an pil pou moun aprann syens an kreyol paske moun yo pap ka dedwi koneksyon san memorize definisyon vokabile tout ki konekte yo.

par ekzanp, si mwen konn "chimie", mwen konn "biologie", mwen ka detemine ki sa biochimie ye si mwen we mo sa pou la premye fwa; men si mwen pa konn pale franse, mwen konn pale kreyol selman, mwen pa konn kijan prefiks sa yo aji, si mwen konn biyoloji, mwen konn shimi, mwen paka rezonableman antisipe definisyon "biyoshimi" paske fok mwen memorize biyoshimi pou kont li si mwen pa gen akse ak prefiks "bio" ak orijin etymolojik li.

le finitou, pwoblem ayisyen se pa ak vokabile franse, se ak semantik franse.
tankou nou pa bezwen fose kreyolize yon tem kote ke nou paka we kote tem lan soti.
par ekzanp, mwen renmen jan ou ekri " lingwist", li pemet moun we ke "ling" ki se etymoloji ya ki gen rapo ak lang.
men ti mesye nan wikipedia yo ekri " lengwistik", pagen yon bagay an kreyol ki rele "leng" ki ap pemet elev antisipe definisyon "lengwistik". nan ka sa yo fose kreyolize yon tem.
si yo te ekri " langwistik", nou te ka konprann ke kote tem lan soti nan " lang", men depi yap ekri konsa, yap fe aprann nan lang pi difisil paske ap gen plis memorizasyon. tant yon moun plis memorizasyon, tant li pi difisil pou aprann.
sa nou bezwen, nou bezwen reyini, lojisyen, neurolog, ak elatriye pou pemet nou vinn ak yon kreyol ekri byen striktire.
le mwen ap li kreyol, mwen we yon kokin shenn ere ki fet, e mwen kwe ke plizye lingwist pral di sa, mwen panse genle se we yo poko we sa.
neg yo ale sinplifye otograf pou fe li pi asesib-- li bon selman si objektif la se pou kreye " sinp moun ki alfabetize", men si ou gen objektif pou fe syans", fok ou gen prefiks ak etymoloji ki ap pemet moun fe koneksyon, "syntetize" diferan tem pou vinn ak diferan ide.
eksesiv sinplifikasyon an gen yon efe kote ke li pa enkouraje antisipasyon definisyon tem ak mo ki baze sou menm etimoloji, nan ka eksesiv sinplifikasyon otograf la bay nesans ak eksesiv memorizasyon ki ap pemet aprantisaj difisil nan disiplin syentifik kote yo.

ban mwen montre ou yon ekzanp:

an nou di ke nou pa integre prefiks greko-romen yo.
an nou pran ekzanp prefiks " an" ki sinifi " absans"
si pa konn prefiks sa " fok nou memorize "
aerobik, e fok nou memorize " anaerobik". si nou prezime ke memorizasyon konsime yon pousantaj de eneji mental.
wap depanse plis si ou memorize anaerobik ak aerobik ke si ou te memorize aerobik ak prefiks "an".
konye la imajine tout tem ki gen an devan, wap we konbyen memorizasyon pou ou fe si pa integre ' prefiks greko-romen".
sa sijere, ke fok yon seri de moun ki fe neurosyans shita pale ak lojisyen, ak lingwist avan nou vinn ak strikti pou lang kreyol ekri ki pemet konseptyalizasyon, aprantisaj ak minimum memorizasyon.

Keen

Poukisa ou pa ekri byoshimi o lye de biyoshimi?Mwen vle konprann sa w di ya.ou vle ke nou konserve prefix bio pou yon moun ka konprann konneksyon ki genyen ant bio e shimi.men map mande eske se vre yon moun menm si li pa konn pale franse ,men si li pap konprann siyifikatyon mo byoshimi.Si mwen ekri byoloji si ou ka konprann biologie genyen prefix bio e rasinn grek logos la. ou ka konprann byoloji an kreyol tou .si w konnen ki sa shimie ye ke w ekri li shimi an kreyol ou chimie an franse mwen kwè ou ka konprann byoshimi.

Se pa pou mwen fè konvèsatyon mashe non men kom genyen anpil moun ki di ke kreyol pa ka tradwi konsep abstrè yo mwen patisipe nan diskisyon ak w pou montre ke se pa vre.

se paske, an kreyol, pa gen aryen ki di ke mo ki komanse ak menm kat premye let yo gen koneksyon. sa fe ou konprann konnye la se paske ou te konn prefiks yo an franse deja ki pemet ou we koneksyon an. san konesans apriori sa, de mo sa yo tap de mo ki gen kat premye let yo an komen insidentalman.
san sa, ou pap ka rekonet biyofeetback gen koneksyon ak biyoloji.
se paske san prezevasyon prefiks yo, fok ou ta rekonen yo an franse avan, e apre pou ou kreyolize li. se sa sevel tet ou fe otomatikman le ou li de mo sa yo, men si yon alien ou te kote ke ou aprann kreyol selman san okin familyarite ak franse, ou tap we ke similarite ak kat premye mo "biyo" nan biyoloji ak biyoshimi kom yon kowensidans avan ou aprann definisyon yo. men yon moun ki konn prefiks pa bezwen konn definisyon tou de, depi li kon definisyon bio, chimie, lap tou konn bioloji sanke li pa bezwen te aprann definisyon an par ke.
si nou pran prefiks jan tout lot moun fe esepsyon, li ap pemet aprantisaj pi fasil.
tant yon bagay gen plis memorizasyon, tant li pi difisil.
se paske si ou ekri biyoloji, pa gen aryen pou ki fe ou rekonet ke biyo ki nan biyoshimi an soti nan menm orijin ak biyoloji.
si ou pa integre prefiks la, se komsi biyoloji ak biyoshimi gen kat premye let yo an komen par hazard.
san integresyon sa, nou kondane lang edike kreyol ak lang fransez pou etenite.

san malis mwen, pa konprann ou ekri denye fraz ou wa , apre ou asiste ak tout kalite agiman mwen fet pou integrasyon lank nou an nan edikasyon avanse. depi lontan map defann kreyol, ou ap kwe ke akizasyon sa se pou mwen.
men yon atik mwen te ekri sou sit sa, kat ou senk mwa pase.
mwen panse ke li inpotan pou nou integre prefiks greko-romen yo paske yo itilize yo anpil nan domen syentifik. mwen pa panse tout lot lang yo, ak tout lot sosyete avanse ki itilize prefiks sa yo pa nasyonalis. prefiks sa yo efektif anpil, eke lap ede nou anpil si nou integre jan yo ye nan tout lot lang. mwen pou kreyol, se pa paske li se lang natif natal mwen, se paske absans kreye la nan edikasyon ayisyenn la kreye medyok nan sosyete. e mwen gen fem konviksyon ke kreyol la avanse ase pou reponn ak konseptyalizasyon ide abstre; men mwen rekonet gen pase pou fet menjan timesye turk yo te fe ya.
pou rafeshi memwa ou anka ke akizasyon nan denye fraz ou wa te pou mwen!!!

ou sonje atik sa?????????

Atik sa se yon agiman kont tradisyon antikreyolis ke plizye pseudo-intelektyel komokyel ayisyen adopte-- yon fenomen ki aparamman gen sous lan devalorizasyon egzistansyel ak kiltirel baze sou prejidis kolonyal.''''
An nou invalide agiman antikreyolis la!!!!! Nan sek tradisyonel intelektyel ayisyen an, gen yon pretansyon lingwistik ki ta vle fe nou asepte ke kreyol la pa sofistike ase pou eksprime ide abtre nan egzesis "kognitif" yo; komsi fakilte intelektyel yon ayisyen pedi yon pousantaj sibstansyel nan "*kapasite ontolojik" li, ke yo konsidere, falasyezman dapre mwen, kom yon kondisyon ki inerant nan nati lang kreyol la. moun ki asepte pozisyon sa gen tandans lonje dwet sou limitasyon aktyel lang kreyol nan abilite pou eksprime "tem konvansyonel syentifik ak filozofik yo". pou ki sa mwen pa dako ak pozisyon sa? se pa paske mwen se yon kiltiralis kap batay pou montre vale eleman kiltirel ke sikonstans nesans mwen atribiye a ekzistans mwen; sa ka yon *motivasyon inkonsyant, men baz agiman mwen kont pozisyon ankreyolis se yon baz analitik: moun ki konsevwa kreyol nou an kom yon lang ki gen yon ti kal "fenet ontolojik" fe ere, paske yo aparamman panse ke tout "limitasyon aktyel" se neseseman yon "limitasyon inerant", ki pa vre di tou. ki diferans ki genyen ant yon "limitasyon aktyel" ak yon "limitasyon inerant"? diferans ki genyen ant de kondisyon sa yo, seke yon "limitasyon aktyel" pa neseseman inerant paske li ka "sikonstansyel" tou. par egzanp, "limitasyon aktyel" yon makak nan konpitasyon aritmetik prime se yon kondisyon inerant( rejyon nan fontenn sevel tet ki rele " neo-cortex" la pa devlope ase nan makak pou pemet li elabore ide abstre ki se operasyon aritmetik sa yo: adisyon, soustraksyon, divizyon ak miltiplikasyon; tandiske limitasyon yon moun ki iletre nan operasyon aritmetik yo se yon kondisyon sikonstansyel. setadi si moun iletre sa te leve nan environman ki te ganranti li omwen yon edikasyon prime, li tap koNpetan nan abilite pou efektye operasyon aritmetik asime ke moun sa se yon moun nomal( li pa kokobe mantal tankou par egzanp yon boulouloum).
Ki sa analoji sa gen pou li we ak tez ke nap diskite ya? menm jan moun ki iletre ya gen yon limitasyon sikonstansyel nan abilite pou efektye operasyon aritmetik_ kwake li toujou gen potensyalite pou li vini konpetan nan egzesis kognitif sa, yon eventyalite ki depann sou eleman ak resous ki implimente nan pwoses aprentisaj moun sa_ limitasyon aktyel lang kreyol la nan eksprime ide abstre filozofik ou syentifik se yon kondisyon sikonstansyel_ sikonstansyel paske nou pa selman neglije pwodiksyon intelektyel nan lang la, nou dekouraje li. yon fenomen ki reprezante yon "sek visye" kote efe ya ( limitasyon ke nou obzeve nan abilite kreyol pou eksprime ide abstre konpleks yo) konfondi pou koz la ( kondisyon akiz la konfondi pou kom koz esansyel la).
kritik antikreyolis yo, pa selman konfonn fakte kozatif limitasyon aparant ke nou obseve nan abilite lang kreyol la pou eksprime ide abstre yo, men yo pa arive reyalize ke lang kreyol la se yon sentez lingwistik, yon sentez ki marye "erop ak afrik"; yon rezilta ki pemet kreyol nou'an abzobe konsep etno-kiltirel mond afriken yan ak mond eropeyen yan. nan konteks sa, kreyol la pap gen yon ti kal "fenet ontolonjik" kom antikreyolis yo falasyezman asime, men plito yon gwo "fenet ontolojik" ki an prinsip ta dwe depase fenet ontolojik respektiv mond konstitiyan yo, afrik ak erop. en konklizyon, se pa ke lang kreyol la pa sofistike ase pou eksprime ide abtre yo, men paske nou tradisyonelman dekouraje, penalize ak ridikilize tout atanta moun ki ta vle devlepe indepandans intelektyel yo nan lang kreyol la. _________________ pale franse pa sinifi intelijan!!!!!!Retrieved from "http://ht.wikipedia.org/wiki/Lengwistik"


Category: Lengwistik

Je me rappele qu'en creole, on m'a enseigne que pour parler de science, on mettait tjrs le mot "sians" devant le mot.

Ainsi, on parlerait:

- sians bioloji
- sians chimi
- sians biochimi
- sians lingwistik

pour pallier aux deficiences de la langue...

Mais encore la, je ne suis pas un expert de la langue. Je trouve par contre le seujet tres interessant. Et je vais essayer parmi mes contacts d'avoir une heure plus juste...

Keen

Non fraz sa pa pou wou se pito yon kondanse de sa w te ekri pou moun ki di ke kreyol la pa sofisitike ase pou eksprime ide abstrè yo ke se de teks ou a ke mwen sonje term saa.Se sak fè mwen vle kontinye diskisyon saa.Mwen dako ke kreyol la ka konserve serten prefix e mem kek rasinn mo yo menm jan ke franse konserve yo de laten ak grek.

Se pa konsep saa ke mwen te vle konbat non.Mwen te vle di si yon moun ka konnen ke bio siyifi vi si li konnen ke an kreyol 2 vwayel pa ankontre li ka konprann tou byoloji derive de bio =vi e logos=lwa.menm bagay tou si moun lan konnen byoshimi derive de byo e shimi ki se san syans ki etidy komposityon tout matyè ki genyen vi .Ti papa ou pa beswen efaroushe se menm bagay nap defann.

Si yon moun di ke kreyol pa yon lang, nou dwe mande li kisa yon lang ye.
Dr. Arche

Dr Arche


Mwen toujou kontan leu wou fe yon ti komantè lan fowom nan. Mwen apresye sa anpil. Ann kontinye pale pou nou di otorite ayisyen yo . fok yo fe deba a tout an ayiti. Mem jan l'Honorable Marc Bazin koumanse fe li an sou economie, politik , kiltirel, developeman local, decentalizasyon ekcetera.

Dok Archer

mwe byen kontan tande komantè w yo. mwen genyen youn ti kritk tou piti map fè de liv ou a ke mwen preske finn li . komsi mwen wè ke w repete menm konsep yo twop ;mwen ka konprann se youn moyen pou ranforse konpreyansyon lektè ya men pafwa liv la vinn monotonn.mwen pa kritke pou m kritike non; dayè mwen pa genyen ekspertiz pou sa; men se pito youn konsey ke mwen te vle ba w pou pwochen liv ke wap ekri.Se menm bagay ke mwen remake nan youn lot liv ke +Alan Greenspan ekri ki rele :"The age of Turbulence' ke mwen ap li semenn saa ;pou mwen li tou repete twop bagay ke tout moun konnen .byen ke se kek 2 ou twa chapit ke mwen gentan li nan liv la.

Roro

Tout liv de recherche sanble. Se pousa wou percevwa ke genyen repetition lan liv lan. Je pense que l'on pourra utiliser ce livre pour enseigner à la faculté agronomie à Damien pour les futurs agro-économistes.

Antouka Sans Malice, mwen pa fe mem remake ave 'w. Mwen trouve se yon liv pou etidian ki vle aprann. Je rappelle aux lecteurs que le titre du livre est : Le rôle de l'agriculture dans le développement économique d'haiti : Pourquoi les paysans haitiens sont-ils si pauvres ? Ou la version originale en langue anglaise
" The Role of agriculture in the economic development of Haiti: Why are Haitian Peasants so poor ?
Publié par Booksurge Publishing LLC, Une compagnie d’amazon.com
Traduit de l’anglais par Jean Guy Marcelin , ex-Député de la 46 eme
Miami Florida.

Marc .

il ne faut pas mal interpereter mon intention ;j'ai bien dit :je n'ai pas l'expertise requise pour critiquer le livre;J'ai emis une opinion.vous pouvez etre en desaccord.Oui le livre peut servir à la formation des jeunes agronomes haitiens.J'ai voulu prodigué un conseil à l'auteur.

Roro

Je n'ai pas critiqué votre feedback positif adressé à l'auteur mais j'ai profité de la circonstance pour émettre une opinion sur le livre. Vous avez le droit d'exprimer votre opinion. Nous avons chacun nos shémas, nos perceptions. C'est ainsi que nous pourrons faire avancer le débat, Haiti .

Ne le prenez pas personnel , cher Roro.